Op 23 maart van dit jaar, 2023, stond een uitzending van VPRO Tegenlicht volledig in het teken van Estland. Het thema van de uitzending; vrijheidsstrijders. In de uitzending worden drie leden van Kaitseliit geïnterviewd, spreekt premier Kaja Kallas en komt een ondernemer aan het woord die geld inzamelt voor middelen die naar het front in Oekraïne worden gestuurd. Maar ook Johanna-Maria Lehtme wordt geïnterviewd. Nog geen week na de uitzending kwam Lehtme in opspraak.
Johanna-Maria Lehtme is geen onbekende in Estland. Kort nadat Rusland de oorlog in Oekraïne startte legde zij haar werkzaamheden bij Pimedate Ööde Festival, een filmfestival, neer en richtte ze het goede doel “Slava Ukraini” op. Deze organisatie wist in korte tijd veel bedrijven aan zich te binden. Daardoor wist de organisatie veel bekendheid te genereren en stroomden de donaties binnen. Slava Ukraini werd hierdoor een van de grootste Estse organisaties die zich voor Oekraïne inzetten.
Het leverde Lehtme in 2022 de titel “Europeaan van het Jaar” op, een titel die in Estland wordt toegekend aan mensen die zich voor het goede doel inzetten. Ook de krant Postimees zette haar in het zonnetje, ze werd Persoon van het Jaar. In februari 2023 ontving ze voor haar inzet een presidentiële onderscheiding. Begin 2023 stelde zij zich verkiesbaar voor de partij Eesti 200, die tot dan toe nog nooit in de Riigikogu vertegenwoordigd was. Zowel Lehtme als de partij bleken populair en ze werd verkozen, terwijl ze nooit officieel lid is geworden van Eesti 200.
Onthullingen van journalisten deden het tij keren. De krant Postimees onthulde eind april dat de speciale ambulances die Slava Ukraini liet bouwen, tegen een lager bedrag omgebouwd konden worden. Lehtme verklaarde dat de ombouw €3500 kostte en dat dit ook het bedrag was dat door de organisatie betaald was. Echter bleek uit onderzoek dat garages rondom Lviv, waar de werkzaamheden plaatsvonden, maximaal €1500 rekenden.
Daarnaast bleken enkele geldstromen naar schimmige bedrijven in de boeken te staan. Zo wist een bedrijf in Oekraïne, IC Construction, dat samenwerkte met Slava Ukraini, €250.000 winst te maken. Verder maakte Slava Ukraini ook nog eens €1,5 miljoen over naar het bedrijf IC Construction. Het bestuur van het bedrijf blijkt uit de kennissenkring van personen betrokken bij de Oekraïense tak van het goede doel te bestaan. De formele eigenaar van dit bedrijf blijkt een nagelstyliste te zijn, die als katvanger gebruikt lijkt te zijn. Saillant detail is dat deze nagelstyliste in dienst is van de echtgenote van één van de hoofdbestuurders is van “All for Victory”. Deze organisatie is de non-profittak van IC Construction.
Deze onthullingen leidden tot strafrechtelijke onderzoeken in zowel Estland als Oekraïne. De gevolgen voor Lehtme waren des te groter. Op 9 mei werd zij uit het bestuur van Slava Ukraini gezet. Aanvankelijk in afwachting van de onderzoeken, maar nieuwe onthullingen maakten een terugkeer onmogelijk. Op 16 mei onthulde Oleksandr Chernov, die als klokkenluider alle misstanden naar buiten bracht, dat Lehtme vanaf het begin van alle malversaties op de hoogte was. Enkele dagen later, op 19 mei, berichtte Eesti Ekspress dat Lehtme in één van haar vorige functies ook al eens had gefraudeerd.
Ditmaal met onkostenvergoedingen, aldus de krant. De organisatie waar dit gebeurde, Euroopa Naiste Akadeemia, bevestigde dit bij monde van initiatiefnemer Annika Arras. Het zou gaan om substantiële viercijferige bedragen. Deze onthulling maakte in één klap een einde aan de reputatie van Lehtme. Onder druk van de Riigikogu gaf ze haar zetel op. De titel Persoon van het Jaar, toegekend door de krant Postimees, raakte ze kwijt, evenals de titel “Europeaan van het Jaar”.
Maar ook de reputatie van Slava Ukraini liep stevig averij op. Veel Esten twijfelden of hun donaties nog in goede handen waren bij deze organisatie. Doordat Slava Ukraini schoon schip maakte in het bestuur en openheid van zaken gaf, lijkt het tij te keren. Ook de noodzaak van humanitaire hulp aan Oekraïne maakt dat Esten de organisatie weten te vinden. Al is het maar omdat Slava Ukraini een uitstekend netwerk heeft weten te behouden in het Estse bedrijfsleven.
De middelen die in Oekraïne terechtkomen, worden zeer gewaardeerd. Zo blijkt ook uit de reportage van VPRO. Tot nu toe zijn er 57 ambulances verzameld en naar Oekraïne gestuurd, net als veel camouflagenetten die her en der in Estland geweven worden. Tel daarbij tal van kleding en andere goederen op die worden verzameld door honderden vrijwilligers in loodsen in Tallinn en Tartu.
Door stug door te zetten, wil Slava Ukraini het roerige verleden achterlaten en zich weer volledig inzetten voor de Oekraïners. Immers is lokale hulp, zolang Rusland de oorlog blijft voortzetten, meer dan nodig.
Over de strafrechtelijke procedures zijn op dit moment nog geen details bekend gemaakt.
De reportage van VPRO Tegenlicht terugkijken? Zeker doen. Dat kan via NPO Start of via deze link.
